امامزاده سلطان حسین

در اوایل روستای ابیازن به فاصله پانصد متری جنوب شرقی راه آهن ، گنبد و بارگاهی مشاهده می شود که به آرامگاه امامزاده سلطان حسین فرزند امام علی النقی (ع) شهرت دارد . این امامزاده در بین مردم نطنز به علت کرامات بسیاری که به او نسبت می دهند از احترام وی‍ژه ای برخوردار است . بدین لحاظ ، گروه کثیری مشتاقانه به زیارت او شتافته ، از این راه تشفی خاطری حاصل می کنند .

به علت ویرانی ابیازن در اثر خشکسالی های متوالی بین این آرامگاه و ده ، فاصله ایجاد شده است .
آرامگاه از حیاط و بقعه و آرامگاه های خانوادگی پیرامون آن تشکیل شده است . سردر ورودی ، دارای طاق رومی به عرض ۲۵/۴ متر است که سطوح جانبی آن را دو طاقنما در دو طبقه به عرض ۳۵/۱ متر پوشانیده است . در طرفین سردر ، دو سکو به عرض ۹۰ و ارتفاع ۷۰ سانتی متر قرار دارد . طاق رومی در قسمت بالای در ورودی دارای طرح یزدی بندی و نقوشی از کاشی معقلی است که این نقوش در لچکی های طاقنماهای جنبی نیز مشاهده می شود . در ورودی به یک هشتی که در چهار سمت آن چهار طاق جناقی و در فواصل طاق ها چهار طاقنما ساخته شده پایان می گیرد . هشتی از طریق دو راهروی سرپوشیده که هر یک دارای پنج طاق رومی پیش و پس می باشد به حیاط مرتبط می شود . پله کانهای صعود به بام در این دو راهرو قرار دارد .
صحن یا حیاط عبارت است از یک کثیرالاضلاع هشت ضلعی به مساحت ۵۰ متر مربع با پوشش موزاییک و حوضی در وسط آن به ابعاد ۳۳/۳×۳۲/۲ متر . جنوب شرقی و شمال غربی آنرا هر یک چهار طاق رومی ضربی یا غرفه ، به عرض ۸۵/۲ متر فرا گرفته که هر کدام به اتاقی منتهی می شود . در طبقه دوم ، غرفه ها به صورت ایوانی با پوشش سقف تیر چوبی درآمده است که به منزله راهرویی برای اتاق های طبقه دوم می باشد .
در شمال شرقی حیاط ایوانی است با طاق رومی مرتفع به عرض ۴ متر که در داخل آن سه دهانه دیده می شود که دو دهانه به راهروهای ورودی طرفین و یک دهانه به هشتی مقابل در ورودی اصلی اتصال دارد .
در جنوب غربی حیاط نیز ایوانی دیگر با طاق رومی مرتفع به عرض دهانه ۴ متر و دو طاقنمای تزئینی در دو طبقه در طرفین آن دیده می شود . لچکی های این طاق را با با کاشی معقلی و آجر، به صورت نقوش هندسی تزئین کرده اند . این ایوان که به رواق منتهی می شود دارای طاق ضربی با یزدی بندی های گچی است .
ازاره ایوان را سنگ مرمر کرم رنگی به ارتفاع ۹۷ سانتی متر فرا گرفته است .
در طاقنمای سمت چپ جملاتی دال بر تعمیر گنبد به ۱۳۵۴ هجری قمری در متن کاشی نوشته ای درج شده است . دیواره های طرفین این ایوان در ارتفاع یک متر به بالا با آیینه های قدیمی تزئین شده است .
رواق اتاقی است به صورت کثیرالاضلاع هشت ضلعی که هر ضلع آن ۵۵/۲ متر می باشد . سقف رواق ، طاق ضربی است که با یزدی بندی های گچی پوشیده از نقاشی های گل و بوته تزئین یافته است .
ضریح رواق از نوع چوبی مشبک با کام و زبانه و بدون نوشته و به ابعاد ۳×۳۶/۱×۵۴/۱ متر است و قبر برجسته داخل آن که پوشش کاشی دارد به ابعاد ۵۰/۲×۵/۱×۸۵/۰ متر می باشد . کف رواق را با کاشی های بیست سانتی آبی مخططو سبز ساده پوشانیده که روی آن را با زیلو و قالی های نذری مفروش کرده اند .
در سمت قبله رواق مسجدی است که به وسیله راهرویی به رواق اتصال دارد . این مسجد شامل شش چشمه و سه غرفه است که از طرفین به حیاط های شرقی و غربی می پیوندد ،به علاوه در پیرامون رواق و مسجد ،اتاق های چندی است که ویژه محل دفن مردگان می باشد . حتی در کف مسجد مذکور نیز سنگ قبرهای چندی دیده می شود .
پله کان های صعود به بام ، سمت گنبد از غرفه ای در سمت شرقی متصل به ایوان جلوی رواق شروع و با پانزده پله و پاگردی به بام منتهی می شود . گنبد که دارای ساقه ای به محیط ۶۰/۲۱و ارتفاع ۳۷/۲ متر است به بیست طاقنمای تزئینی یا طاقچه کوچک به ارتفاع ۸۷/۱ متر تقسیم شده است . زمینه هر طاقنمای تزئینی را کاشی های سیاه ، سفید و آبی در نقش های گوناگون و پشت بغل های آنها را کاشی های معقلی سیاه و سفید پوشانیده است .